این روزها با قرار گرفتن در هفته ملی کودک، داشتن نگاه کودکانه و تاکید بر آنچه کودکان دوست دارند انجام دهند، بیش از گذشته به چشم می‌آید. چنانكه چندی است ساخت و معرفی عروسک‌های محلی، بومی و منطقه‌ای نیز رونق یافته و شاید بتوان با معرفی هرچه بیشتر این عروسک‌ها، کودکان ایرانی را به سمت بازی با عروسک‌های زیبای ایرانی ترغیب کرد.
عروسک لیلی از آن دست عروسک‌هایی است که مورد اقبال مخاطب قرار گرفته‌است و البته شاید بیش از آنکه مورد توجه کودکان قرار گیرد، مورد توجه بزرگ‌ترها قرار گرفته‌است و به نوعی خاطرات دوران کودکی را برای آنان تداعی می‌کند.
عروسک لیلی، عروسک قوم لر است که در هر جغرافیایی که قوم لر در آن زندگی می‌کنند از لرستان و چهارمحال گرفته تا خوزستان، ساختار واحد اما کاربردها و اسم‌های متفاوتي دارد. این عروسک در منطقه چهارمحال به نام «لیلی» یا «بازنده» معروف است.
در کهگیلویه و بویراحمد به «بویگ» معروف است. در خوزستان «بازبازک» نام دارد، در بوشهر به اسم «دستمال‌به دست» معروف است، در نورآباد ممسنی به نام «لیلی» یا «لیلی دودستی» معروف است. ازاین‌رو«قانون‌بچه‌ها» به سراغ آمن خادمی، احیاگر عروسک لیلی رفت تا از داستان‌های «لیلی» و چگونگی ساخت آن برای‌مان سخن گوید.
از عروسک لیلی و داستان‌هایی که دارد، برای‌مان بگویید.
در گذشته، با نزدیک شدن به عید نوروز، پدر و مادرها برای آنکه بتوانند به فرزندان خود عیدانه بدهند، شروع به ساختن عروسکی به نام «لیلی» می‌کردند. ساخت بدنه عروسک که جنس آن از چوب (نی توخالی) است، به دلیل نیاز به قدرت بدنی توسط پدر و دوخت لباس‌های عروسک، مو و پراختن به آرایش صورت که به ظرافت نیاز داشت، توسط مادر انجام می‌شد. درواقع ساخت عروسک لیلی با تعامل پدر و مادر انجام می‌شد و ترکیب این همنشینی و همکاری، عیدانه‌ای بود که والدین به فرزندان دختر خود تقدیم می‌کردند.
اگر بخواهیم اجزای مورد استفاده در عروسک لیلی را تفسیر کنیم، می‌توان گفت، نی توخالی در تفسیر کتاب مثنوی مولانا، نشان از انسان کامل دارد که از تعلقات دنیوی دور است. درعین حال مادر، تکه‌ای از موی خود را به سر عروسک لیلی زلف می‌کرد؛ نباید فراموش کرد که در قم لر، داشتن موی بلند از اهمیت بالایی برخوردار است و مادر برای آنکه نشان دهد عضو مهمی از بدن خود را در قالب عروسک تقدیم فرزند خود کرده‌است، از موی خود برای ساخت این عروسک استفاده می‌کرد. درواقع مادر، لیلی را شبیه به خود می‌ساخت و به فرزند می‌داد.
عروسک‌ها در تاریخ بشر نقش پررنگی دارند از دوران کودکی همراه ما بوده‌اند و این روزها نیز در بزرگسالی همچنان مارا همراهی می‌کنند، عروسک لیلی چه ویژگی‌های خاصی دارد که مورد توجه بچه‌ها قرار گرفته‌است؟
عروسک لیلی، تاریخچه چند هزار ساله دارد و در سازمان میراث فرهنگی و کانون پرورش فکری به ثبت رسیده‌است. جالب اینجاست که این عروسک هم مورد توجه بچه‌ها و هم مورد توجه بزرگسالان قرارگرفته است. چنانکه یکی از پرفروش‌ترین عروسک‌های محلی است.
در پرس‌وجوهایی که از بچه‌ها داشتم، متوجه شدم چند عنصر برای جذب بچه‌ها در این عروسک وجود دارد.این عروسک قابلیت رقص و حرکت دارد؛ چنانکه نخی در پشت آن قرار دارد که با تکان دادن آن، عروسک که دستمال‌هایی در دست دارد، به حرکت در می‌آید و می‌رقصد. از دیگرسو با زیبایی‌شناسی لباس این عروسک روبه‌روهستیم. لباس‌های رنگی این عروسک‌ها در مقابل عناصر سیاه و سفیدی که در شهرها وجود دارد، بچه‌ها را جذب می‌کند. بچه‌ها معتقد هستند موهای این عروسک لطیف و زیباست و درعین حال صورت زیبایی دارد که می‌تواند آنان را جذب کند. نزدیک بودن چهره لیلی به چهره انسان، باعث جذب بچه‌ها شده‌است.
البته مواردی نيز داشتیم که والدین موافق خرید این عروسک نبودند اما با اصرار بچه، ناچار به خرید شدند.
عروسک لیلی از چه چیزهایی درست می‌شود؟
پارچه، چوب و مو اجزایی هستند که از گذشته برای ساخت عروسک لیلی مورد استفاده قرار می‌گرفت. در گذشته به جای صورت عروسک از آینه، نعلبکی و پيش از آن از سنگ استفاده می‌کردند و با پیشرفته شدن زندگی، از سرمه، مداد، خودکار و ماژیک برای نقاشی صورت آن استفاده می‌کردند که ما اکنون از رنگ اکرولیک برای نقاشی روی پارچه بهره می‌جوییم.
در عصر حاضر، چه کسانی لیلی را می‌سازند؟ آیا عروسک لیلی فقط توسط بانوان و دختران ساخته می‌شود یا پسرها و مردها نيز در ساخت آن شراکت دارند؟ چرا؟
در حال حاضر اين عروسك توسط زنان درست می‌شود. این درحالی است كه طبق تحقیقات میدانی، متوجه شدم در گذشته، با مشارکت مردها درست می‌شد.
چرا بچه‌ها به عروسک و بازی با آن علاقه دارند؟ عروسک‌های محلی و بومی و سنتی ما چه جایگاهی در سبد خرید خانواده‌های ایرانی دارند؟ آیا از لیلی و سایر عروسک‌های بومی استقبال می‌شود؟
بچه‌ها در بازی با عروسک، با زندگی آشنا می‌شوند. با این وجود، خوراک مناسبی برای بازی بچه‌ها نداریم. هرچند عروسک‌های بومی برای بچه‌ها جذابیت دارند اما خانواده‌ها در صدد خرید آن بر نمی‌آیند. ممکن است در جشنواره‌ها و نمایشگاه‌ها، غرفه‌ای به عروسک‌های محلی اختصاص یابد اما فروشگاهی که عروسک‌های بومی در آن برای فروش گذاشته شده باشد، وجود ندارد. این درحالی است که عروسک‌های بومی می‌توانند در بسته فرهنگی قرار گیرند.
عدم آگاهی خانواده‌ها از عروسک‌های محلی و هویت گریزی، از جمله عواملی است که سبب شده تا خانواده‌ها از عروسک‌های محلی استقبال نکنند.
از شرایط گذشته و کنونی لیلی برای‌مان بگویید. خبرها از سفر لیلی به خارج از کشور و حضور آن در جوامع بین المللی حکایت دارند. در این خصوص توضیح دهید؟
لیلی در سه جشنواره خارجی شرکت کرده‌است که دو جشنواره در اتریش برگزار شد و یکی از جشنواره‌ها در ایتالیا بود. جالب اینجاست که مخاطبان ما افرادی بودند که سن آن‌ها بیش از 50سال بود و درعین حال به فرهنگ ایرانی علاقه زیادی داشتند و فلسفه این عروسک برای‌شان بسیار جذاب بود.
چه نیازی است تا عروسک‌های بومی احیا و به جامعه معرفی شوند؟
در دهه اخیر با واژه‌ای به نام ایرانیزه شدن یا استفاده از کالای ایرانی روبه‌رو هستیم. استفاده از صنایع دستی ایرانی تبدیل به مد شده و خیلی خوب است.
عروسک‌های بومی می‌توانند راهی برای آشنایی بچه‌ها با فرهنگ بومی و ملی خود باشند تا نسبت به آنچه دارند، آگاهی داشته باشند و احساس تهی بودن نکنند.
زمانی با بحث عروسک‌های دارا و سارا روبه‌رو بودیم که موفق نبود. شاید یکی از دلایل شکست آن پروژه، این بود که این عروسک داخل ایران ساخته نمی‌شد.
هرچند لباس محلی تن این عروسک بود اما توسط مردم بومی ایران ساخته نمی‌شد تا هویت ملی داشته باشد. در این میان نیاز است تا نهادهای متولی همچون سازمان میراث‌فرهنگی و وزارت ارشاد جدی‌تر ورود پیدا کنند و تنها به ثبت ملی این عروسک‌ها بسنده نشود و کارهایی درخصوص اقتصاد و کارآفرینی و ادامه روند احیا و ساخت این عروسک‌ها انجام شود.