قانون- دو سال پیش بود که گزارشی مبنی بر خرید و فروش نوزادان در مقابل بیمارستان‌های تهران با قیمت بین 100 تا 200 هزارتومان در رسانه‌ها منتشر شد. اتفاقی که از سال‌ها قبل در ایران وجود داشت ومسئولان به دلایل مختلف از رسانه‌ای‌شدن آن جلوگیری می‌کردند. این نوزادان اغلب از مادران معتاد متولد می‌شوند و چون مادران‌شان در دوران بارداری تغذیه درست ندارند و در بعضی موارد به ایدز یا هپاتیت مبتلا هستند، کودکان‌شان هم عمر زیادی ندارند و زود می‌میرند؛ بنابراین چنین نوزادانی با قیمت‌های پایین فروخته می شوند. در بسیاری از مواقع زنان کارتن خواب و متکدی حاشیه تهران برای درآمدزایی باردار می‌شوند تا نوزادان‌شان را بفروشند و با اندک پول آن مواد مصرفی‌شان را تهیه کنند. البته که خریداران این نوزادان هم اغلب کارتن خواب یا متکدی هستند و برای درآمدزایی و به کارگرفتن‌شان در خیابان‌ها آن‌ها را می‌خرند. بخشی از این زنان کارتن خواب همان دختران فراری هستند که از شهرستان‌ها به دلایل مختلف به تهران می‌آیند و به علت پیدا نکردن جا و شغل مناسب به چنگ باندهای فروش مواد مخدر می‌افتند. بعد از مدتی خودشان هم معتاد می‌شوند و برای پیدا کردن اندک پولی برای تهیه مواد مخدر دست به هر کاری می‌زنند.
تعدادی از این زنان نیز حاشیه نشین هستند و فقری که از کودکی گریبانگیرشان بوده، راه دیگری برای ادامه زندگی برای‌شان نمی‌گذارد. فاطمه‌دانشور، ريیس وقت کمیته اجتماعی شورای شهر تهران این موضوع را با ارائه مستندان رسانه‌ای کرد و سرانجام بخشنامه‌ای برای بیمارستان‌ها نوشته و ابلاغ شد. در این بخشنامه بیمارستان‌ها موظف شدند کودکانی را که پدر ندارند یا مادران‌شان اوراق هویتی ندارند به بهزیستی بسپارند. یا اگر نوزادان از مادر معتاد به دنیا آمده‌اند، مدتی آن‌ها را در بیمارستان نگهداری کنند تا سم مواد از بدن‌شان خارج شود و بعد به بهزیستی بدهند. نزدیک به سه‌سال از ابلاغ این بخشنامه می‌گذرد و دیروز استاندار تهران گفته که ماهانه 100 کودک بی هویت در تهران متولد می‌شوند. او این موضوع را در نخستین کارگروه تخصصی زنان و خانواده با محوریت ساماندهی کودکان بی‌هویت در بدو تولد اعلام کرده که در آن فریبا نظری‌پور، مشاور وزیر کشور در امور زنان و خانواده در استانداری هم حضور داشته است. مقیمی، استاندار تهران در ادامه صحبت‌هایش از اقدامات قبلی برای اجرای طرح ساماندهی این کودکان یاد کرد و گفته این مشکل تاحدودی حل شده است اما در بعضی موارد مادرانی که وضع حمل می کنند نيز شناسنامه یا کارت ملی ندارند و شناسنامه نوزاد بدون نام مادر صادر می‌شود. در این جلسه نماینده سازمان ثبت احوال نيز حضور داشت. او گفت: هیچ محدودیتی برای صدور شناسنامه برای اطفال بدون هویت معرفی شده توسط بهزیستی وجود ندارد. او تاکید کرد که چون برخی از این کودکان اتباع خارجی هستند، نمی‌توان برای آن‌ها شناسنامه صادر کرد و مشکل هم این است.
بدون وجود پدر و مادر به نوزادان گواهی ولادت نيز نمی‌دهند
اما ماجرا این‌طور است که به نوزادانی که پدر و مادرهای‌شان مشخص نباشد یا سند ازدواج نداشته باشند به هیچ عنوان گواهی ولادت یا شناسنامه نمی‌دهند.
رضا شفاخواه، وکیل پایه یک دادگستری که کار پیگیری حقوقی پرونده‌های کودکان بدون شناسنامه را در جمعیت امام علی(ع) انجام می‌دهد در گفتوگو با «قانون» از عدم صدور گواهی ولادت برای نوزادانی که پدر ندارند در بیمارستان‌های تهران خبر می‌دهد.
او می گوید:« در قانون ثبت احوال ماده‌ای با نام 15 وجود دارد که در واقع تبصره است. این تبصره تعیین می‌کند بچه‌هایی که پدر و مادرشان معلوم نیست، یا مادر معلوم است و پدر معلوم نیست، یا ازدواج پدر و مادرشان ثبت نشده است و به صورت غیرشرعی به دنیا آمده‌اند، می‌توانند شناسنامه داشته باشند. یعنی مادر می‌تواند برای این بچه‌ها شناسنامه بگیرد. اما متاسفانه شورای عالی امنیت مانع این کار می‌شود».
او درباره استدلال شورای عالی امنیت ملی می‌گوید:«استدلال آن‌ها این طور است که اغلب این بچه‌ها پدرهای‌شان افغان هستند و ما به مادر این بچه ها شناسنامه نمی‌دهیم».
او درخصوص یکی از پرونده‌هایش که در آن پدر و مادر هر دو ایرانی هستند و کودک شناسنامه ندارد، می گوید:« الان ما پرونده ای داریم که در آن مادر و پدر ایرانی هستند اما چون پدر گذاشته و رفته به این بچه شناسنامه نمی‌دهند. بچه حالا بچه بزرگ شده و بی‌شناسنامه مانده است. قاضی در دادگاه می‌گوید که شورای عالی امنیت ملی جلوی قانون صدور شناسنامه برای این بچه‌ها را گرفته يا ممکن است پدر این بچه افغان باشد». بچه‌هایی که در بیمارستان‌ها بی هویت به دنیا می آیند به دو دسته تقسیم می شوند؛ گروه اول کودکانی که پدرهای‌شان افغان هستند که در نهایت قانون ما به این بچه‌ها شناسنامه نمی‌دهد چون بر اساس قانون تابعیت از پدر منتقل می‌شود و تابعیت این بچه افغان است و نباید در ایران به او شناسنامه داده شود. گروه دوم بچه‌هایی که پدر ندارند و چون گمان می برند که پدرشان افغان است به آن‌ها شناسنامه نمی دهند».
شفاخواه به جلسات متعدد نمایندگان جمعیت با استانداری اشاره می کند و می گوید:«ما در جلساتی که در استانداری هم داشتیم بيان کردیم که بیمارستان‌ها موظف هستند به بچه هایی که پدر و مادرهای‌شان، اتباع یعنی خارجی هستند، گواهی ولادت بدهند. این بچه ها در سال های آینده با این گواهینامه می توانند برای خودشان شناسنامه بگیرند. بچه‌هایی که پدرهای‌شان افغان هستند، نمی‌توانند بعد از 18 سالگی حتی در کشور خودشان هم برای خودشان شناسنامه بگیرند. به خارجی ها از سوی بیمارستان‌ها گواهی ولادت داده نمی‌شود». در نهایت کودکانی که پدر و مادرشان معلوم نباشد شناسنامه ندارند در سن بالاتر هم نمی‌توانند داشته باشند. این وکیل می گوید:«ممکن است نوزادی پدر پاکستانی داشته باشد و بخواهد در سال‌های آینده به کشورش برود و آنجا شناسنامه بگیرد. اما متاسفانه به آن‌ها حتی گواهی ولادت هم نمی‌دهند که نشان دهد آن‌ها در ایران متولد شده‌اند. ما کاری می کنیم که این بچه ها انگار وجود ندارند. این بدترین وضعیتی است که ممکن است برای یک انسان وجود داشته باشد. بیمارستان‌ها به مادرانی که نوزادان‌شان پدر ندارند، گواهی ولادت نمی‌دهند».
تحويل نوزادان معتاد به مادران
اما فاطمه دانشور سه سال پیش از 150 نوزاد معتادی خبر داده بود که در هشت ماه در پنج بیمارستان‌های تهران متولد شدند. او در گفتوگو با «قانون» می‌گوید:«این موضوع سه سال پیش در رسانه‌ها مطرح شد و وزارت بهداشت وظیفه پیگیری آن را بر عهده گرفت.
در همان زمان بخشنامه ای به تمام بیمارستان‌ها ابلاغ شد. در این ابلاغیه نوزادان معتادی که از مادران معتاد به دنیا می آیند برای سم زدایی در بیمارستان می مانند و اینکه اگر کادر بیمارستان از رفتار مادر متوجه شود که خطر سوءرفتار او با نوزاد وجود دارد و والدین هم اوراق هویت نداشته باشند از طریق بیمارستان برای نوزاد حکم قضایی گرفته می‌شود و او را به بهزیستی معرفی می‌کنند.
این بچه ها از طریق بهزیستی به فرزند خواندگی گرفته می‌شوند. قبل از اینکه این قانون به وجود بیاید، ماجرای فروش نوزادان مطرح شد و من آن را به نتیجه رساندم».
او درباره اینکه هنوز هم چنین نوزادانی در بیمارستان‌ها متولد می‌شوند و وبدون شناسنامه می‌مانند، ادامه می دهد:« تعدادی از مادران هم به خیریه‌ها هدایت می‌شوند تا در آنجا در کنار خدمات تنظیم خانواده‌ای که دریافت می کنند اوراق هویتی شان را پیدا کنند یا اگر نیازی به تهیه این اوراق دارند، اقدام کنند و بعد از آن نوزادشان را از بهزیستی تحویل بگیرند. به اين صورت خطر فروش و اجاره دادن نوزادان نيز از بین می‌رود».
اما شاید بیمارستان‌ها بعد از گذشت مدتی از این ابلاغیه دیگر آن را اجرا نمی‌کنند. دانشور می‌گوید:«من فکر می‌کنم این بخشنامه را همه بیمارستان‌ها اجرا نمی‌کنند. ممکن است ابلاغ شده باشد اما در بایگانی می‌ماند و اجرا نمی‌شود. البته می‌دانم که در بهزیستی شهرهای بزرگ این طرح اجرا می شود.از سوی دیگر گاهی بهزیستی در تحویل گرفتن کودک دچار تعلل می‌شود و کادر بیمارستان هم نمی‌توانند در طولانی مدت آن بچه را نگه دارند».
رویا منوچهری، مددکار جمعیت امام علی(ع) نیز درباره عدم صدور گواهی ولادت از سوی بیمارستان‌ها برای نوزادانی که پدر ندارند، می‌گوید:« طبق قانون بیمارستان‌ها نباید به مادرهایی که معتاد یا کارتن‌خواب هستند و شايبه‌ای از آزار آنان به نوزاد وجود دارد، نوزادتحویل بدهند. ما موردی داشتیم که مادر معتاد و پدر هم کارتن خواب بود و پدر و مادر هر چه تلاش کردند، نتوانستند نوزاد را از بیمارستان تحویل بگیرند. در مورد دیگر مادرکارتن‌خواب باردار بود و بعد از وضع حمل، نوزاد را 20 روز در بیمارستان نگه داشت تا سم از بدنش بیرون برود. بعد از این مدت مادر نوزاد در بیمارستان سر و صدا کرد تا نوزاد را به او بدهند و بیمارستان داشت این کار را می کرد که ما به عنوان جمعیت امام علی(ع) به آن‌ها نامه زدیم و گفتیم که کارشان غيرقانونی است و به این ترتیب بچه را به بهزیستی تحویل دادند».