سال‌هاست كه بسياري از كشورهاي پيشرفته دنيا، مشق شب و انجام تكاليف دانش آموزان در خانه را از سيستم آموزشي حذف كرده اند و دانش آموز هرچه بايد در حوزه آموزش انجام دهد، در همان ساعات حضور در مدرسه انجام مي دهد. اين رويه كه دستاوردهاي مهمي را نيز براي ارتقاي سطح آموزشي دانش آموزان به همراه داشته ، وضع كيفي يادگيري دروس در آن‌ها را نيز ارتقا داده است. از سال‌هاي دور تا كنون ، مشق شب به عنوان يار هميشگي دانش آموزان از مدرسه به خانه بوده و آسيب هاي خاص خود را نيز داشته است. رونويسي و اتكا به حل المسائل آموزشي از مهم‌ترين اين آسيب هاست كه البته قرار بود تغييراتي در شيوه هاي ارجاع تكاليف به دانش آموزان اعمال شود. حذف مشق شب كه چندي قبل يكي از معاونان وزارت آموزش و پرورش از آن سخن گفته بود، شايد مهم‌ترين اتفاق سال هاي اخير نظام آموزشي مي توانست باشد كه با برخي فشارها كه به نظر مي رسد ريشه هاي مادي و اقتصادي دارد، در حال بن بست خوردن است. ماجرا آنجا شدت گرفت كه حذف مشق شب ، يكي از مهم‌ترين ابزارهاي كابردي در خانواده‌هاي دانش آموزان را كه همان كتاب هاي كمك آموزشي بود از چرخه خارج مي‌كرد و اين موضوع گردش مالي بالاي نشر كتب آموزشي و كمك آموزشي را مختل مي كرد. تا جایی که شماری از مدیران انتشارات کتاب‌های کنکور و کمک درسی به قم رفته و با شماری از مراجع تقلید و روحانیون ارشد در اين باره دیدار کردند. گفته شده كه برخی روحانیون نیز در این دیدارها، از یکی از برنامه‌های وزارت آموزش و پرورش برای حذف تکلیف شب دانش‌آموزان انتقاد کرده‌اند. مدیر انتشارات کتاب‌های کنکور و کمک درسی گاج در این‌باره گفته كه سیستم حذف تکلیف در منزل، برای دانش‌آموزان آثار جبران‌ناپذیری دارد و موجب هدایت آن‌ها به فضای مجازی می‌شود. ابوالفضل جوکار که با آیت ا...حسینی بوشهری در قم دیدار کرده بود، از برنامه وزارت آموزش‌وپرورش برای حذف تکلیف شبانه دانش‌آموزان انتقاد و تاكيد کرد: حذف تکالیف در مدارس با الگو گرفتن از فنلاند کار سنجیده‌ای نیست. اینکه بخواهیم سیستم آموزشی یک کشور خارجی دیگر را کپی و آن را در کشورمان اجرایی کنیم، نمی‌تواند جوابگوی سیستم آموزشی کشور باشد. همچنین نایب ريیس جامعه مدرسان از ایده حذف تکلیف شبانه دانش آموزان انتقاد کرد.در جامعه بین افراط و تفریط قرار گرفته‌ایم. گاهی در آموزش و پرورش، سخت‌گیری‌ها آن‌چنان زیاد است که دانش آموز از مدرسه‌زده می‌شود، گاهی هم تکالیف را از دانش‌آموز می‌گیریم، این همان تفریط است.در چنين شرايطي جمعی از اعضای هیات علمی پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش در نامه اي به ريیس رسانه ملی تاکید کردند که تبلیغات صداوسیما، به توهم یادگیری در خانواده‌ها دامن می‌زند. در بخشی از این نامه آمده است: بخش قابل توجهی از برنامه‌های شبکه‌های مختلف صداوسیما به تبلیغ مستقیم و غیرمستقیم منابع کمک درسی به بهانه موفقیت دانش‌آموزان در آموزش مدرسه‌ای (منتهی به کنکور و روش‌های آمادگی برای آن) اختصاص داده شده است. بر اساس آمارهایی که کارشناسان آموزشی داده‌اند، یک موسسه آموزشی در طول یک سال برای پخش آگهی‌های بازرگانی رقم 300 میلیارد تومان پرداخت کرده است یا برخی از کارشناسان هم از گردش مالی هشت هزار میلیارد تومانی موسسات کنکور می‌گویند که بخش اعظم این گردش مالی مدیون تبلیغاتی است که صداوسیما برای این موسسات انجام می‌دهد.
توجيه يا عقب نشيني وزير؟
اما پس از برخي انتقادها به حذف مشق شب، ديروز وزیر آموزش و پرورش به حواشي روزهاي اخير آموزش و پرورش واكنش نشان داد و با اشاره به اینکه برای تکالیف مهارت محور دستورالعملی تهیه شده است، گفت: چیزی به نام حذف تکالیف در منزل موضوعیت نداشته و بحث ما تغییر ماهیت تکالیف بوده است. سید بطحایی در حاشیه مراسم تجلیل از معلمان پژوهنده و پژوهشگران برتر آموزش و پرورش درباره مشق شب دانش آموزان ابتدایی و اظهارات صورت گرفته پیرامون آن گفت: درباره تکلیف منزل و مشق شب، یک تغییر رویکرد مشخص داریم. البته هنوز این رویکرد به‌طور کامل اتفاق نیفتاده زیرا مستلزم فراهم شدن شرایطی است.وزیر آموزش و پرورش با بیان اینکه برنامه تکالیف مهارت محور تاکید دارد که آن بخش از تکالیف که در مدرسه امکان انجام دارد، تحت نظارت معلم انجام شود، گفت: به این معنا که تکالیفی مانند رونویسی و دیکته و تمرین خوشنویسی در مدرسه انجام شود و تکالیف مهارت محور در منزل دنبال شود.بطحایی ادامه داد: در واقع ماهیت تکالیف منزل با رونویسی و حفظ کردن مطالب متفاوت است. در منازل تکالیف را به سمتی می‌بریم که مهارت‌های فردی و اجتماعی را در دانش آموزان تقویت کند.وی با اشاره به اینکه برای تکالیف مهارت محور دستورالعملی تهیه شده است بيان کرد: چیزی به نام حذف تکالیف در منزل موضوعیت نداشته و بحث ما تغییر ماهیت تکالیف بوده است. در تکالیف مهارت محور خانواده بخشی از زحمت را به عهده دارد و تکالیف ناظر بر توسعه مهارت‌های فردی و اجتماعی است.
موافقان ادامه مشق شب بر نظر خود مصر هستند
در برابر نظرات برخي كارشناسان آموزشي درباره آثار و فوايد مشق شب، اما مخالفان اين طرح همچنان بر نظرات خود مصر هستند و مي گويند كه تمرین یا مشق باعث عمیق‌تر شدن یادگیری دانش‌آموز و دیرتر فراموش کردن مطالب می‌شود. احمد عابدی استاد دانشگاه در اين باره مي‌گويد: اگرچه برخی افراد به دلیل استعداد خدادادی در هنگام آموزش، مطالب را یاد می‌گیرند و ممکن است نیازی به تمرین یا مشق نداشته باشند، اما غالب افراد برای یادگیری نیازمند تمرین و تکرار هستند.
تمرین یا مشق برای یادگیری مهارت‌ها بسیار توصیه شده است، زیرا باعث می شود فرد یادگیرنده مهارت ها را بهتر بیاموزد و بروز رفتار مطابق با آن به طور خودکار و به صورت یک عادت درآید. بهتر است به جای تمرین یا مشق از واژه «تجربه یادگیری» استفاده کنیم. تجربه یادگیری هرگونه فعالیتی اعم از خواندن، نوشتن، حل کردن، حفظ کردن، آزمایش کردن، انجام دادن، خلاصه کردن، امتحان دادن، فکر کردن، نقد کردن، تحلیل کردن و غیره است که فرد برای رسیدن به اهداف آموزشی انجام می دهد.عابدی سروستانی با بیان اینکه فهرست تجارب یادگیری، متنوع و گسترده است، گفت: مشکل موسسات کنکوری یا سایر موسسات خصوصی اینجاست که تنها بر چند تجربه یادگیری از جمله خواندن، حفظ کردن، نوشتن و تست زدن تاکید می کنند تا از طریق آن‌ها کسب درآمد کنند. با این کار توجه به سایر تجارب یادگیری که اتفاقا راه‌های مناسبی برای یادگیری هستند، فراموش می‌شود و این یک مشکل و نقص مهم در نظام تعلیم و تربیت است که مسئولان آموزش و پرورش کشور به آن پی برده و اصرار بر اصلاح آن دارند.وی به برخی از این اقدامات اشاره کرد و به ايسنا گفت: در نظام‌های تعلیم و تربیت جدید، بر حفظ کردن مطالب تاکید زیادی نمی شود و بیشتر بر فکر کردن، تحلیل کردن، نقد کردن، استنباط کردن، ساختن، ابداع کردن و مانند آن تاکید بسیار می شود؛ بنابراین در یک نظام تعلیم و تربیت مناسب بايد مشق و تمرین به معنی ایجاد تجارب یادگیری برای فراگیران وجود داشته باشد. البته نکته مهم دیگر در این رابطه، روش‌های سنجش یادگیری در نظام تعلیم و تربیت ماست که تاکنون یادگیری را بیشتر به معنی حفظ کردن یا تست زدن تعبیر کرده است. این امر باعث شده که کل نظام تعلیم و تربیت تحت الشعاع این موضوع قرار گیرد و فردی باسواد تلقی شود که بهتر بتواند مطالب را حفظ و به یاد آورد، نه اینکه مسائل را با روش‌های خلاقانه حل کند. مسئولان نظام تعلیم و تربیت، تجدید نظر در روش‌های آموزش و یادگیری را احساس کرده‌اند و اقدامات اخیر آنان را می‌توان در این راستا ارزیابی کرد؛ بنابراین راه حل منصفانه این است که موسسات آموزش خصوصی خود را با سیاست‌های درست آموزش و پرورش کشور تطبیق دهند.