جدل جناح ها بر سر ماندن يا نماندن در برجام

نقل محافل سياسي و اقتصادي امروز كشور كانال مالي (SPV) ايران و اروپاست.اين کانال مالی که با هدف دسترسی ایران به منافع اقتصادی باید ایجاد می شد، اکنون در مرحله‌ای است که منتقدان و موافقان آن آستين بالا زده‌اند. عده‌اي از آن محافظت كرده و برخي ديگر آن را رد مي‌كنند. مانند مسابقه طناب‌كشي كه وزنه صحبت‌ها و انتقادات هر بار به سمتي كشيده مي‌شود. در حالی كه بسیاری از کارشناسان و مسئولان سیاست خارجی کشور در تلاش هستند که کانال مالی spv از سوی اروپا به جریان بیفتد، اما برخی معتقدند نباید بیش از این در انتظار اتصال کانال مالی با اروپا بمانیم و از ماندن بیشتر در برجام گلایه دارند؛ اين اواخر نیز برخی مخالفان دولت اعلام کردند که نباید معطل spv ماند. این درحالی است که هیچ راهکاری را مدنظر نداشته و ارائه نمی‌دهند. در این میان سوالی که مطرح می شود، این است که آیا اروپا می‌تواند با اجرای تعهدات خود در مقابل تحریم‌ها و فشار‌های آمریکا بایستد؟ به گفته کارشناسان، دولت‌های اتحادیه اروپا یکی از بی‌نظیرترین موضع‌ها را علیه آمریکا گرفته و محکم اعلام کردند که برجام را اجرا می‌کنیم. به طوری که طی 30 سال اخیر سابقه نداشته است که اروپا چنین موضع و مخالفتی در برابر آمریکا بگیرد. با این حال با توجه به تلاش‌های صورت گرفته، اجرای SPV به نفع ایران است، زیرا دغدغه اصلی برای صادرات و فروش نفت کشور را از بین می برد و ایران می‌تواند به راحتی درآمد حاصل از فروش نفت، محصولات پتروشیمی و میعانات گازی را به دست آورد.

تا اتمام حجت اساسي نشده، در برجام بمانيم

با علی اصغر کیوان حسینی استاد دانشگاه علامه طباطبایی و کارشناس سیاست خارجی درخصوص اما و اگرهایی که درباره برقراری کانال مالی SPV از سوی مخالفان و موافقان مطرح می‌شود، به گفت‌وگو پرداختیم. او در اين باره مي‌گويد:‌ معتقدم تا زماني كه اتمام حجت اساسي صورت نگرفته، نبايد از برجام خارج شد. باوجود مسائلي كه در اروپا مانند ميانجي‌گري آمريكا و فرصت سازي اروپا ايجاد شد،مشكلاتي گريبان‌گير ايران شده است، اما با اين حال همچنان بايد در چارچوب برجام باقي ماند زيرا خروج از برجام هزينه‌هاي بسيار زيادي را براي ايران به همراه دارد.

تصوير ايران در جامعه بين الملل با برجام تغيير پيدا كرد

او در خصوص ضرورت تداوم حضور ايران در برجام گفت: پذيرش توافقنامه برجام از نظر منابع مادي و معنوي قدرت براي ايران سودآوري بسياري داشت. از بُعد معنوي ايران به عنوان يك دولت هماهنگ با نظام بين‌الملل تصوير بسيار مثبتي ايجاد كرد؛ برخلاف تصويري كه پيش از آن وجود داشت. دو سال مذاكره با قدرت‌هاي بزرگ فرصتي بود كه هر كشوري در عرصه بين‌المللي به آن دست پيدا نكرده است. ايران در فرآيند مذاكره و شروطي را كه بر قدرت‌هاي جهان تحميل كرده،‌ نقش مثبتي ايفا كرده و توانسته در تصويرسازي به عنوان دولتي برخوردار از ديپلماسي قدرتمند و توان چانه‌زني بالا بسيار تاثيرگذار باشد. اين موارد فرصت‌ها و جلوه‌هاي قدرت معنوي ايران به حساب مي‌آيد. در حوزه‌هاي مادي نيز توانسته از بحران سنگيني كه مصوبات شوراي امنيت تحميل مي‌كرد، عبور كند. همچنين ايران منابع مالي خود را تقويت كرده و نفت خود را صادر مي‌كند. از طرفي زيرساخت‌هاي اقتصادي نيز تقويت شده است. تمام اين موارد فرصت‌هايي به دست آمده از توافقات است.

خروج از برجام نيازمند محاسبه سود و زيان و منطقي است

كيوان حسيني‌افزود: بخشي مشكلاتي كه بر سر راه برجام قرار گرفت، مربوط به برخورد ايران با جامعه جهاني مي‌شود و بخشي ديگر همكاري آمريكا و اسراييل در جنگ اقتصادي بود كه به راه افتاد و فرآيند برجام را تضعيف كرد. با تمام اين اوصاف ايران بايد همچنان در چارچوب برجام باقي بماند و تا جايي كه امكان دارد به اين چارچوب پايبند باشد. خروج از برجام بايد زماني رقم بخورد كه محاسبه سود و زيان آن توسط مديران كشور يك محاسبه منطقي و عقلاني باشد. زماني كه اتمام حجت شود كه ديگر ادامه حضور ايران در برجام زيان‌هاي بيشتري را براي منافع ملي كشور ايجاد مي‌كند.

نبايد تصميمات را متكي به برداشت‌هاي طيفي و جناحي كنيم

او خاطرنشان كرد: در هر صورت اين دوره نياز به كنكاش زيادي دارد؛ خروج از برجام بايد متكي به كارشناسي دقيق و منافع ملي كشور باشد، نه برداشت‌هاي طيفي، صنفي و فردي. معيار حضور ايران بايد منافع ملي باشد و سرلوحه تصميم‌سازي قرار گيرد. بايد به تمام شاخص‌ها توجه شود و محاسبه سود و زيان ما را مجاب كند كه ديگر ادامه حضور فايده ندارد، اما اينكه تحت تاثير يك‌سري حركت‌ها و صحبت‌هاي مقطعي، صنفي، احساسي و جناحي بخواهيم از برجام خارج شويم به صلاح ايران نيست. به خصوص در شرايط فعلي كه برخلاف قبل از برجام مناسبات نيم بند اروپا را داريم كه در كنار ما ايستاده است. همچنين تصوير صلح گرانه را داريم كه هنوز در عرصه ‌بين‌المللي قابل سرمايه‌گذاري است. از سوي ديگر ارتباطات گسترده‌اي در حوزه‌هاي نفتي و اقتصادي در اختيار داريم؛ بنابراين شرايط امروز بسيار بهتر از قبل از برجام است و هنوز فرصت‌هاي زيادي براي بهره‌برداري وجود دارد.

معياري براي وزن كردن ديدگاه‌هاي مخالف و موافق نياز داريم

اين كارشناس سياست خارجي در پاسخ به اين پرسش كه آيا اين مخالفت‌هاي برخي‌ها و ايستادگي بر اينكه ايران بايد از برجام خارج شود، نوعي سنگ‌اندازي بر سر راه كانال مالي ايران و اروپا نيست، مي‌گويد: جامعه‌اي كه مدعي سياست‌گذاري دموكراتيك است، بايد به ديدگاه مخالفان خود توجه كند اما بايد معيارهايي براي وزن كردن ديدگاه‌هاي موافق و مخالف وجود داشته باشد. بايد افرادي باشند كه خارج از دايره منافع صنفي و طيفي و فقط براساس منافع ملي اين ديدگاه‌ها را ارزيابي كنند.

اجرای SPV منوط به اجرای FATF نيست

يكي ديگر از كارشناسان مسائل بين‌الملل نيز معتقد است: «اختلافی که بین موافقان و مخالفان وجود دارد از نظر تقدم است که آیا ایران باید FATF و لوایح چهارگانه‌ای که ذیل آن است نظیر CFT و پالرمو را قبل از اجرای SPV اجرایی کند یا پس از آن. البته در کشور عده‌ای هم به طور کلی مخالف FATF هستند». این کارشناس مسائل بین‌المللی با تشریح نظر آن عده از مخالفانی که بر این باورند که ایران باید در انتظار اقدام اروپا باشد، گفت: «اروپایی‌ها تعهد کرده‌اند اقداماتی انجام دهند تا اثرات تحریمی آمریکا را خنثی کنند و در این مسیر صحبتی از پذیرش FATF و CFT و پالرمو نبوده است. اتحادیه اروپا موظف است SPV را اجرا کند زیرا در این زمینه یک بیانیه مهم صادر کرده است اما هنوز موفق به اجرای آن نشده است. باید اجازه دهیم اروپایی‌ها SPV را اجرا کنند و سپس ما به FATF و CFT و پالرمو بپیوندیم.برخی نیز در داخل کشور می‌گویند تا زمانی که اروپایی‌ها SPV را اجرا نکرده‌اند، بانک‌های ایران حتی در صورت تصویب FATF و اجرای CFT و پالرمو به دلیل تحریم‌های آمریکا نمی‌توانند در مناسبات جهاني قرار گیرند؛ بنابراین چه لزومی دارد که ایران برای اجرای لوایح عجله‌ای به خرج دهد. استدلال این عده روشن است. آن‌ها در انتظار هستند تا ببینند آیا اروپایی‌ها بالاخره راهکاری برای اجرای وعده‌هایی که داده‌اند پیدا می‌کنند يا خير».

آب به آسیاب آمریکایی‌ها نريزيم

او ادامه داد: «از طرفی شرکت‌های بزرگ اروپایی مانند توتال فرانسه و ام ای ایتالیا و ... شرکت‌های بزرگ چند ملیتی، شرکت‌های خصوصی و چند ملیتی هستند. این شرکت‌های بزرگ خواست دولت‌های اروپایی را اجرا نمی‌کنند و به دنبال منافع خود هستند و به این هژمونی سیاسی و اقتصادی آمریکا تن می‌دهند. با وجود اینکه به نفع‌شان است که از ایران نفت بخرند اما نمی‌خرند؛ بنابراین چگونه دولت‌های اروپایی می‌توانند این شرکت‌ها را مجبور به خرید نفت و همکاری با ایران کنند؟ دولت‌های اروپایی تنها به دنبال این هستند که با اجرای ساز‌وکاری که تعهدکرده‌اند به شرکت‌های بزرگ خود تضمین‌های لازم را بدهند که اگر آن‌ها ضرر و زیان دیدند، این دولت‌ها بتوانند جبران کنند». او یادآورشد: «از سوی دیگر دولت‌های اروپایی به دنبال آن هستند تا بانکی جداگانه راه‌اندازی کنند که به هیچ وجه با دلار کار نکند بلکه فقط با یورو کار کند تا بهانه‌ای دست آمریکایی‌ها ندهند و به صورت اختصاصی برای ایران اعتبارات لازم را ایجاد کنند تا ایران بتواند صادرات، واردات و اقدامات مالی خود را از طریق این بانک انجام دهد. به اين ترتيب باید دید که با این تضمین‌هایی که اروپا به شرکت‌های بزرگ می‌دهد، می‌تواند آن‌ها را راضی کند که با ایران همکاری کنند یا خیر که البته در این زمینه هیچ نظری نمی‌توان داد. هنوز نمی‌دانیم که شرکت‌های اروپایی چگونه رفتار می‌کنند و از طرفی هم نباید آب به آسیاب آمریکایی‌ها ریخت و وجهه تبلیغاتی به موضوع داد چون هنوز هیچ چیز مشخص نیست. این جدال بین اروپا‌ و آمریکا وجود دارد که از طرفی دولت‌های اروپایی نمی‌خواهند زیربار هژمونی ایالات متحده‌ آمریکا بروند و از طرف دیگر شرکت‌های بزرگ اروپایی منافع‌شان اقتضا می‌کند که این مسیر را ادامه بدهند».

ممکن است اجرای SPV چند سال طول بکشد

با اين حال ريیس کمیته هسته‌ای مجلس نيز به تازگي در اين خصوص گفته است: متاسفانه دولت از ماه‌ها پیش وعده اجرایSPV از سوی کشورهای اروپایی را داده است، اما نگرانیم که این وعده‌ها به چند سال آینده کشیده شود. حجت‌الاسلام مجتبی ذوالنور با اشاره به طولانی شدن زمان اجرای سازوکار مالی اروپا، اظهارداشت: هنوز اتفاق خاصی از سوی کشورهای اروپایی برای اجرای SPV نیفتاده است و خبر جدیدی هم در این باره وجود ندارد. او با انتقاد از تعلل اروپایی‌ها در اجرای ساز و کار مالی ویژه خود پس از خروج آمریکا از برجام، گفت: بارها دولت وعده داده که ظرف چند هفته آینده سازوکار جدید مالی اروپا عملیاتی می‌شود اما وعده‌های چند هفته‌ای دولت برای اجرایSPV از چند ماه هم گذشته و ما نگران هستیم که این وعده‌ها به چند سال آینده کشیده شود! درخواست ما از وزارت امور خارجه این است که در این امر تسریع کند و از کشورهای اروپایی بخواهد هرچه سریع‌تر این موضوع را نهایی و عملیاتی کنند.