قانون- گروه سرزمين
قطار توسعه با ميراث اين سرزمين سرجنگ دارد، هر روز خطر خروج يك اثر جهاني از ثبت يونسكو به‌گوش مي‌رسد يك روز اثر جهاني ميدان نقش جهان اصفهان، امروز هم نوبت به تنها اثر جهاني تهران، كاخ گلستان است. در روز روشن به كاخ جهاني گلستان تجاوز مي‌شود و هم‌اكنون پس از گذشت دو ماه از جنجال‌هاي رسانه‌اي متجاوزان به‌راحتي به كار خود ادامه مي‌دهند و پرونده كاخ گلستان همچنان در دستگاه قضا منتظر صدور حكم براي نجات است. ماجرا از بهار 95 آغاز مي‌شود؛ زماني‌كه مالكي در خيابان ناصر خسرو؛ سوداي ساخت بنايي بلندتر از عمارت بادگير را در سر مي‌پروراند. او درخواست خود را به شوراي فني وقت ميراث فرهنگي تهران ارسال كرد. در جلسه‌اي كه با حضور اعضای شورای فنی تهران شامل سپیده سیروس نیا، معاون میراث فرهنگی، رجبعلی خسرو آبادی، مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران، سید محیط طباطبایی، عضو شورای فنی تهران و مشاور پژوهشگاه میراث فرهنگی، کیانوش تکلو، معاون حقوقی میراث فرهنگی استان تهران، علیرضا قلی‌نژاد، عضو پژوهشگاه میراث فرهنگی و شورای فنی تهران، اسکندر مختاری، عضو ایکوموس و شورای فنی؛ برگزار شد؛ در كمال ناباوري با درخواست مالك موافقت شد و مجوز احداث بنايي با ارتفاع 5/10 متر و دو طبقه زيرزمين، صادر شد. این ملک در حریم بلافصل مجموعه ثبت جهانی کاخ گلستان قرار دارد و آسیب منظری و ساختاری را كاخ گلستان وارد مي‌كند. اما مالك حتي به مجوز شوراي فني نيز بسنده نكرده و فندانسيوني به ارتفاع 5/12 در حريم كاخ گلستان بنا نهاده است، بنايي كه هم‌اكنون سايه شوم آن كاخ جهاني گلستان را تهديد مي‌كند.
ديواني كه آمد
درحالی‌که پرونده تخلفات ساخت و ساز در حریم کاخ گلستان نگرانی‌ها را برای خروج این اثر تاریخی از فهرست میراث جهانی بیشتر کرده است، دیوان محاسبات کشور خواستار ارائه توضیحاتی در این خصوص شد. هرچند علی اصغر مونسان، رييس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگري، بارها درخصوص توقف ساخت و سازها در مجاورت شمس‌العماره تذکر داده است اما این ملک که ازجمله املاک کبابی جوان به حساب می‌آید با تخطی از ارتفاع مجاز، پا در حریم منظری کاخ گلستان گذاشت.البته گفته می‌شود که براساس رای شورای فنی تهران و اداره کل میراث فرهنگی تهران، اجازه ساخت ۱۰.۵ متری به این بنا داده شده که باتوجه به آنکه ارتفاع مجاز ساخت و ساز در حریم میراث جهانی ۷.۵ متر است بازهم شاهد تخلف در این حوزه بوده‌ایم. این درحالی است که اکنون ارتفاع این ساخت و ساز به حدود ۱۳.۵ متر رسیده است.البته این تخطی فقط به خدشه‌دار کردن حریم منظری کاخ گلستان ختم نمی‌شود چراکه به گفته محمدحسن طالبیان ، معاون میراث فرهنگی کشور، صاحب ملک با آغاز حفاری زیرزمین به بخشی از ملک کاخ گلستان تعرض کرد و تخلفات را بیشتری را مرتکب شده است. چنانکه اخیرا در اسناد کاخ گلستان فیش‌هایی پیدا شده که نشان می‌دهد بخشی از این ملک در اختیار کاخ گلستان بوده اما مالک می‌گوید سند شش‌دانگ دارد و از ارایه سند به سازمان میراث فرهنگی خودداری کرده است.
پس از اعتراض كارشناسان، كنشگران و در نهايت مسولان ميراث فرهنگي به اين تجاوز، ديوان دیوان محاسبات کشور نیز به این حوزه ورود کرد. ديوان در نامه از سازمان ميراث فرهنگي كشور خواسته بود، درخصوص ساخت و سازها و تخلفات اتفاق افتاده در مجاورت کاخ گلستان شده توضيحاتي ارايه بدهد. پس از آن پرونده توقف ساخت‌وساز در حریم کاخ گلستان به دادسرای ناحیه ۱۲ ارسال شده است.
اما با گذشت دو ماه از اين جنجال‌ها و ورود ديوان محاسبات، دستگاه قضا و سازمان ميراث فرهنگي كشور، پيمانكار در روز روشن مقابل چشم تمامي مسولان به كار خود ادامه مي‌دهد و آب از آب تكان نمي‌خورد چرا كه به گفته مدیرکل حقوقی سازمان میراث‌فرهنگی، توقف ساخت و سازها منوط به دستور قضایی است چراکه آنها شوربختانه از میراث فرهنگی و شهرداری مجوز دارند.
ابراهیم شقاقی؛ مدیرکل حقوقی سازمان میراث‌فرهنگي در این باره به ايلنا گفت: «با توجه به آنکه پیمانکار مجتمع تجاری «شمس‌العماره» مجوزهای لازم برای ساخت و ساز تا ۱۰ و نیم متر را از میراث فرهنگی و شهرداری دارد، همچنان به کار خود ادامه می‌دهد و کار را متوقف نکرده‌است. توقف این ساخت و ساز منوط به رای بازپرس و دستور قضایی است.»
او با اشاره به آنکه درحال حاضر بازپرس پرونده با انتخابِ دو کاشناس، یک متخصص میراث و دیگری متخصص حوزه ثبت، آنها را موظف به پیگیری مجوز ساخت‌وساز و بررسی موقعیت مکانی زمین قرار گرفته در پروژه کرده است، گفت: «هر دو بعد از پیگیری و بازدیدها، نظرات خود را به بازپرس اعلام کرده‌اند.»
به گفته شقاقی، کارشناس میراث که برای این پرونده انتخاب شده بود، معتقد است که تخلف در حریم کاخ ثبت جهانی گلستان اتفاق افتاده، بر این اساس باید حداکثر ارتفاع در این ساخت وساز هفت و نیم متر باشد. البته کارشناس ثبت معتقد است، تداخلی اتفاق نیفتاده است. میراث فرهنگی به این رأی اعتراض کرده است تا کارشناس دیگری در این زمینه ورود کند. با این اعلام نظر باید منتظر نظر بازپرس برای تصمیم‌گیری نهایی باشیم.
او درخصوص رای کارشناس میراث پرونده کاخ گلستان و اینکه آیا با استناد به این رای می‌توان گفت شورای فنی میراث فرهنگی در آن زمان تخلف انجام داده‌است، گفت: «اینکه تخلفی از سوی شورای فنی میراث فرهنگی صورت گرفته یا خیر نیازمند کار کارشناسی است و مراجع خود را دارد اما آنچه مشخص است این مهم است که ساخت و ساز در آن منطقه نباید بیش از هفت و نیم متر باشد و افرادی که این مجوزها را داده‌اند باید در مراجع ذیربط پاسخگو باشند.
مدیرکل حقوقی سازمان میراث‌فرهنگی خاطرنشان کرد: ساخت و ساز در دست انجام پشت کاخ گلستان در مرحله دادسراست و هنوز هیچ حکمی صادر نشده و پیمانکار همچنان بر سر حرف خود جلو می‌رود چراکه میراث فرهنگی هیچ حکم قضایی بازدارنده‌ای ندارد.با توجه به نظرات کارشناسان، بازپرس می‌توان رای به توقیف و توقف ساخت و سازها در پشت کاخ گلستان بدهد. این تخلف محرض است. امید است با رای بازپرس این ساخت و ساز که بیش از حد حریم میراث جهانی است متوقف شود.»
ماجراي تجاوز به كاخ گلستان
اما ماجراي تجاوز به كاخ گلستان از كجا آغاز شد؟ براساس قانون، در حريم كاخ گلستان تنها مجاز به صدور پروانه 5/7 متر هستيم. همچنين طبق اعلام سازمان آتش‌نشاني، گودبرداري و حفر چاه در اين منطقه ممنوع است. نكته قابل توجه اينجاست حتي اگر قانون و هشدارهاي سازمان آتش‌نشاني را ناديده بگيريم؛ بايد به پرسش ، پاسخ داده شود، كه شوراي فني ميراث فرهنگي براساس چه استدلالي اجازه حفاري در منطقه تاريخي با پيشينه هفت‌هزار ساله را صادر كرده است؟ شنيده‌ها حاكي از آن است كه مديران فعلي اداره ميراث تهران درحال بررسي پرونده تخلف ديگري از اين بنا هستند، گفته مي‌شود كه مالك اين بنا به كاخ گلستان تعرض كرده است، درصورت اثبات آن به‌گفته ابراهیم شقاقی، مدیرکل حقوقی و املاک سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، از آن در دادگاه شكايت خواهدشد.
پرونده خيابان تكيه دولت
پرونده ديگري كه اين روزها بلاي جان كاخ گلستان شده است؛ ملكي در خيابان تكيه دولت است. برخي كنشگران ميراث فرهنگي بر اين باور هستند كه بناي خيابان تكيه دولت و ملك مذكور در خيابان ناصر خسرو هر دو متعلق به يك نفر است. براي ملك خيابان تكيه دولت، هيچ مجوزي از سوي شوراي فني ميراث فرهنگي تهران صادر نشده است و اين‌بار معاونت وقت اداره ميراث فرهنگي تهران در سال 95، خود شخصا اقدام به صدور مجوز نوسازي كرده است. خوشبختانه طبق اعلام نظر شهرداري تهران، تاكنون هيچ‌گونه پروانه ساختماني براي ملك مورد نظر صادر نشده است. مساله‌اي كه مي‌تواند بهترين فرصت براي جلوگيري از ساخت و ساز اين ملك و تجاوز به حريم كاخ گلستان براي مسئولان فعلي ميراث فرهنگي كشور باشد. این ملک درست در حوالی شواهد تکیه دولت پشت کاخ گلستان و همجواری با بازار و مسجد و مدرسه حکیم هاشم واقع شده است. این ملک در گذشته بانک تجارت دوره پهلوی دوم بوده که با مجوز میراث فرهنگی تخریب شده است.براي اين ملك نيز مجوز 5/10 متر ارتفاع و دو طبقه زيرزمين از سوي معاون وقت ميراث تهران صادر شده است. شهرداری منطقه ۱۲ اعلام کرده است که برای ملک واقع در کوچه تکیه دولت واقع در پشت کاخ گلستان پروانه ساختمانی صادر نکرده است. هر چند شهرداری معتقد است فقط به دلیل احتمال خطر و ریزش این ساختمان تخریب شده اما برخی کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند ساختمان بانک تجارت هم واجد ارزش تاریخی بوده و تا سال‌ها احتمال خطر و ریزش آن را تهدید نمی‌کرده است. از سویی مالک ملک کوچه تکیه دولت در مرحله گودبرداری میراث فرهنگی را مطلع نکرده و به تبع آن میراث هم بر اقداماتش نظارت نداشته و نقشه‌های معماری هم به میراث داده نشده و طرحش مصوب نیست.
سريال تجاوز به ميراث جهاني
اما اين نخستين بار نيست كه شوراي فني تهران، نقشه شومي براي كاخ جهاني گلستان كشيده است. روزهاي نخست آبان سال جاري نيز زمزمه‌هاي تخريب سراي سيگارچي؛ خواب كاخ گلستان را آشفته كرد. اما اين‌بار تمامي نقشه‌ها توسط رييس سازمان ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري كشور، نقشه برآب شد و مونسان، در پيامي به تمامي افرادي كه قصد تعرض به عرصه، حريم، حريم منظر كاخ گلستان و پهنه بازار تهران داشتند، هشدار و اخطار داد و در نامه‌اي دستور حفظ سرای سیگارچی و ممانعت از هرگونه اقدام را در این بنای تاریخی، صادر کرد.
سراي سيگارچي با جنجال رسانه‌اي نجات يافت.پس از رسانه‌ای شدن موضوع صدور مجوز تخریب از سوی شورای فنی تهران برای ساخت بنایی به ارتفاع ۱۰/۵ متر همراه با ۷/۵متر زیرزمین و کریدوری به مترو ۱۵ خرداد به جای بنای سرای سیگارچی در ابتدای خیابان بوذرجمهری (1۵ خرداد) که هرچند بنا متعلق به دوره پهلوی است، اما موقوفه منیرالسلطنه است و وی ۱۲۵ سال پیش اینجا را وقف کرده است. شورای فنی تهران اجازه تخریب و نوسازی با ۱۰/۵ متر ارتفاع و دو طبقه زیر زمین را صادر کرد و به‌طور واضح به زیرزمین اشاره نکرده و اعلام شده که از زیر این بنا راهی به ایستگاه مترو متصل شود و یک کریدور ایجاد شود! حال این پرسش مطرح است که این اقدام چه کمکی به بازار خواهد کرد؟ ضمن آن که اخیرا شهرداری و بخش زیباسازی شهرداری روی جداره سرای ۱۰۸۰ مترمربع سیگارچی و سایر بناهای اطراف آن اقدامات بهسازی نسبتا خوبی انجام داده‌اند و در حال حاضر این ساختمان یک بنای سرپا و سالم است. نکته قابل تامل آن که بر سردر ورودی سرای سیگارچی حک شده: موقوفه منیرالسلطنه ۱۳۱۱ ه.ق (۱۲۷۲ ه.ش).
اعضای شورای شهر تهران همچون حسن خلیل‌آبادی رییس کمیته میراث فرهنگی شورای شهر تهران و احمد مسجد جامعی و حجت نظری نسبت به این اقدام شورای فنی تهران اعتراض کردند.همزمان این موضوع از سوی محسن شیخ الاسلامی معاون میراث فرهنگی و دلاور بزرگ‌نیا رییس میراث فرهنگی استان تهران مورد بررسی قرار گرفت. همچنین علی اصغر مونسان ريیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هم پس از اطلاع از اقدامات صورت گرفته از سوی شورای فنی میراث فرهنگی تهران در نامه‌ای خطاب به مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران اعلام کرده بود که سرای سیگارچی بدون تغییر حفظ شود.