انعكاس سيماي زنان در سيمرغ و سينما

قانون- گروه فرهنگ و هنر
در بستر سينماي امروز ايران،نام فيلمسازان فعال و صاحب سبك بسياري مي درخشد.در اين ميان  اگرچه در سينماي قبل از انقلاب،حضور،نگاه و باور به زنان،بسيار ناچيز بود اما در چند دهه اخير حضور گسترده و پوياي زنان در سينماي ايران را كه به يك جايگاه ويژه براي آنها بدل شده،نمي توان ناديده انگاشت؛جايگاهي كه حتي پا را از مرزهاي ايران فراتر گذاشته و در خارج از كشور نيز نمود موثرپيدا كرده است.چراكه نگاه ريزبين،احساسات  دروني  و ظرافت هاي باطني و نهادي زنان،همواره به توليد آثار شاخص انجاميده است،آثاري كه غليرغم نگاه جنسيتي و عدم حمايت كافي باز هم به توليداتي قابل بحث بدل شده اند.در جشنواره سي و هفتم فيلم فجر اما،ردپاي زنان هرچند كماكان آنچه بايد باشد نيست اما با آثار درخور توجه،پررنگ و پوياست. در اين دوره از جشنواره هفت فيلمساز زن در قالب فیلم کوتاه،مستند، فيلم بلند و سودای سیمرغ ،دو تهيه كننده و سه داور زن حضور دارند.اين نگاه فهرست وار نشان مي دهد كه هيات انتخاب و برگزاركنندگان اين دوره از جشنواره،با نگاهي نرم تر و عادلانه تر و نه بر اساس جنسيت كه بر اساس كيفيت آثار را ارزيابي و انتخاب كرده اند،شايد به اين دليل كه تجربه ثابت كرده است،زنان اكثر اوقات با دست پر از اين كارناوال سينمايي بيرون رفته اند.از جمله فيلمسازان موفق دوره هاي پيشين مي توان به  رخشان بنی‌اعتماد، پوران درخشنده، تهمینه میلانی، مونا زندی حقیقی، انسیه شاه حسینی و ...اشاره كرد  که سیمرغ به دست،اين رويداد را ترك كرده اند.
نگاهي فهرست وار به بازيگران زن پركار در جشنواره سي و هفتم
با نگاهي فهرست وار به اين دوره از جشنواره و حضور زنان بازيگر در مي يابيم كه حداكثر حضور زنان در سه فيلم بوده است.پانته آ پناهی ها با سه فيلم «جمشیدیه»،«درخونگاه»و«ناگهان درخت» يكي از پركارهاي اين دوره از جشنواره است.او كه در سال 92 دیپلم افتخار بهترین بازیگر برای بازی در فیلم «خانوم» در بخش نگاه نو،‌ نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش مکمل زن در سی و سومین جشنواره فیلم فجر برای فیلم «من دیه‌گو مارادونا هستم» در سال 93، تندیس بهترین بازیگر نقش مکمل زن هفدهمین جشن خانه سینما برای فیلم «گس» در سال 94، نامزد دریافت تندیس بهترین بازیگر نقش مکمل زن جشن منتقدان و نویسندگان سینمای ایران برای فیلم من دیه گو مارادونا هستم در سال 94، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر زن جشنواره بین المللی فیلم فجر برای فیلم «نفس» در سال 95 و تندیس بهترین بازیگر نقش مکمل زن نوزدهمین جشن خانه سینما برای فیلم «لاک قرمز» در سال 96 را در كارنامه دارد تاكنون توانسته جايگاه ثابتي را ميان زنان بازيگر،از آن خود كند.ستاره پسیانی نيز با سه فيلم «غلامرضا تختی»،«سرخ پوست» و «جمشیدیه» از ديگر زنان پركار در اين دوره از جشنواره است. او سال گذشته با فیلم «رضا» ساخته علیرضا معتمدی در جشنواره جهانی فیلم فجر داشت. در اين ميان نمي توان از حضور او در فيلم هاي  «لانتوری» و «ورود آقایان ممنوع» به عنوان آثار موفق در سينماي ايران غافل بود.البته حضور ستاره پسياني بيش از پرده سينما بر صحنه نمايش موفق بوده است به طوري كه در سی و ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر به عنوان  برنده تندیس بهترین بازیگر زن، انتخاب شد. مهناز افشار نيز با سه فيلم «آشفتگی»،«قسم»و «ناگهان درخت» از ديگر زنان پركار اين دوره از جشنواره فيلم فجر است. نسیم ادبی نيز  كه بیشتر در تئاتر و تلویزیون مطرح شده ودر سينما سعي كرده گزيده كارتر عمل كند،در اين دوره از جشنواره با سه فيلم «مردی بدون سایه»،«زهرمار» و«آشفتگی» از ديگر زنان پركار اين دوره است.شقایق فراهانی نيز دو کار متفاوت در جشنواره سی و هفتم فیلم فجر دارد؛ یکی طنز سیدجواد رضویان که نامش «زهرمار» است و دیگری همکاری با رسول صدرعاملی در «سال دوم دانشکده من». او هم همچون نسیم ادبی تاكنون موفقیتی در جشنواره فیلم فجر نداشته است.پریناز ایزدیاز امسال از جمله بازیگران زنی است که با دو فیلم «سرخ پوست» و «متری شیش و نیم» به جشنواره می‌آید که «متری شیش و نیم» دومین همکاری این بازیگر با سعید روستایی در مقام کارگردان است. او پیش از این یک بار برای فیلم «تابستان داغ» نامزد بهترین بازیگر نقش اول زن سی و پنجمین دوره جشنواره فیلم فجر شد و در همکاری اول با سعید روستایی در «ابدو یک روز» هم به عنوان بهترین بازیگر نقش اول زن جشنواره فیلم فجر انتخاب شد.هدیه تهرانی سوپر استار سال هاي دور سينماي ايران كه مدتي كم كار شده بود او امسال تنها با دو فیلم «مسخره باز» و «روز‌های نارنجی» در جشنواره فیلم فجر حضور دارد. او در هفدهمین دوره از جشنواره فیلم فجر برای بازی در فیلم «قرمز» به کارگردانی فریدون جیرانی موفق به دریافت سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن شد و هفت سال بعد در بیست و چهارمین دوره از جشنواره فیلم فجر نیز برای بازی در فیلم «چهارشنبه سوری» به کارگردانی اصغر فرهادی سیمرغ بلورین بهترین بازیگر زن را دريافت كرد. فاطمه معتمدآریا هم با دو فیلم «بنفشه آفریقایی» و «جان‌دار» به جشنواره سی و هفتم فیلم فجر آمده است. او در سال 95 «آباجان» را در جشنواره فیلم فجر داشت و امسال نيز قطعا با بازي روان و درخشان خود،جشنواره سي و هفتم را متاثر خواهد كرد.ژاله صامتی اما با دو فیلم «درخونگاه» و «حمال طلا» در جشنواره امسال حاضر خواهد شد. دو فیلم مورد بحثی که در هر دو آنها باید منتظر قدرت‌نمایی هنر تئاتری او باشیم.شبنم مقدمی نيز که این روزها «کلمبوس» را روی پرده اكران دارد مثل هر سال که پربار به جشنواره فجر می‌آید و یک پای جایزه گرفتن‌هاست امسال هم با دو اثر سینمایی به جشنواره سی و هفتم فیلم فجر آمده است. نام دو اثر او  «شبی که ماه کامل شد» نرگس آبیار و «زهر مار» سیدجواد رضویان است. باید ببینیم که شبنم مقدمی می‌تواند موفقیت خودش را در دوره سی و دوم، سی و چهارم در دریافت سیمرغ بهترین بازیگر نقش مکمل زن و در دوره سی و ششم در نامزد شدن برای بازی نقش اول زن فیلم «خجالت‌نکش»، تکرار کند؟بهنوش طباطبایی هم در دو فیلم «ماجرای نیمروز2: رد خون» و «غلامرضا تختی» بازی می‌کند. او هنوز به سيمرغ در جشنواره فیلم فجر دست پیدا نکرده و آخرین باری که در جشنواره فیلمی داشته به «سیانور» بهروز شعیبی و «زیر سقف دودی» پوران درخشنده برمی‌گردد. احتمالاً از آن‌جائیکه الناز شاکردوست نتوانست به «ماجرای نیمروز2» بپیوندد ، فرصت خوبی برای بهنوش طباطبایی فراهم شد که این‌ سال‌ها کمتر بازی درخشان و منحصر به فردی از او دیده شده خودش را در فیلم جدید مهدویان نشان دهد. پریوش نظریه بعد از «بادیگارد» حاتمی‌کیا، «لانتوری» درمیشیان و «جشن دلتنگی» پوریا آذربایجانی، دوباره با دو کار «پالتو شتری» در بخش نگاه نو و «غلامرضا تختی» بهرام بهرامیان به جشنواره سی و هفتم فیلم فجر آمده است. هدی زین‌العابدین هم «سمفونی نهم» و «طلا» را در جشنواره امسال فیلم فجر به نام خودش ثبت کرده است. از جمله بازیگران زن سینمای ایران که با یک فیلم به جشنواره آمده‌اند هم می‌توان به لیلا زارع(معکوس- پولاد کیمیایی)، مریلا زارعی(ایده اصلی-آزیتا موگویی)، سارا بهرامی(جمشیدیه- یلدا جبلی)، ویشکا آسایش(سال دوم دانشکده من- رسول صدرعاملی)، ساره بیات(سمفونی نهم- محمدرضا هنرمند)، الناز شاکردوست(شبی که ماه کامل شد- نرگس آبیار)، نگار جواهریان(طلا-پرویز شهبازی)، طناز طباطبایی(طناز طباطبایی- پرویز شهبازی)،لیلا حاتمی(مردی بدون سایه- علیرضا رئیسیان)، باران کوثری(جان‌دار-حسین امیری دوماری) و رعنا آزادی‌ور(سونامی- میلاد صدرعاملی) اشاره کرد.
رويارويي چهار زن فيلمساز براي دريافت سيمرغ بلورين
در اين دوره از جشنواره،هيات انتخاب،چهار فيلم از زنان فيلمساز را در بخش سوداي سيمرغ جاي داده است.در ميان اين چهار نفر اما،نرگس آبیار به واسطه حضور متوالي در سال هاي پيشين ، از دیگران سابقه بیشتری دارد. آبیار از سال 90 وارد حوزه سینما شد و در نخستین تجربه بلند سینمایی خود فیلم «اشیا از آنچه در آیینه می‌بینید به شما نزدیکترند» نام خود را بيش از پيش به منتقدان و سينماگران شناساند. او در سال 92 فیلم «شیار 143» را کارگردانی کرد که در سی و دومین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه مردم و هیئت داوران را از آن خود کرد. این فیلم همچنین در جشنواره آسیا پاسفیک استرالیا، جشنواره فیلم والا کولومسکی روبژ مسکو، جشنواره ارنبرگ روسیه، جشنواره فیلم ریل سیدنی، جشنواره جیپورهند، جشنواره داکا بنگلادش، جشنواره برج طلایی روسیه و ... نیز موفق به دریافت جوایز بسیاری در حوزه‌های مختلف از جمله بهترین فیلم و بهترین کارگردانی شده است.آبیار پس از این در سال 94 فیلم «نفس» را ساخت که در سی و چهارمین جشنواره فیلم فجر سیمرغ زرین جشنواره را از آن خود کرد. همچنین این فیلم نیز در جشنواره‌های بین‌المللی بسیاری حضور یافت و موفق به دریافت جوایز گوناگونی شد و در نهایت به عنوان نماینده ایران در اسکار 2018 معرفی شد. آبيار امسال نيز با زاويه ديد زنانه خود،اثر متفاوتي را خلق كرده است.«شبی که ماه کامل شد» چهارمین فیلم اوست که روایت دختر جوانی از مناطق جنوب شهر تهران است که درگیر عشق جوانی شهرستانی می‌شود و این در حالی است که دختر به دلایلی مجبور به مهاجرت از ایران است.مونا زندی نيز که در اولین حضورش در جشنواره فیلم فجر با «عصر جمعه» سیمرغ بهترین فیلم بخش نگاه نو را از آن خود کرده بود ، امسال نیز با فیلم «بنفشه‌های آفریقایی» بار دیگر خود را برای دریافت سیمرغ محک خواهد زد.آزيتا موگويي نيز كه از اواخر 60 تا اوايل سال 90 در پشت صحنه فيلم هاي سينمايي فعاليت مي كرد،در سال 92 و با فيلم «تراژدي»، توانست در بخش نگاه نو نامزد دريافت بهترين كارگرداني شود.موگويي اما امسال در جايگاه تهيه كننده و كارگردان و با فيلم «ايده اصلي» در جشنواره فيلم فجر حضورخواهد داشت،فيلمي كه مراحل توليد خود را در ايران و خارج از ايران سپري كرده است.بهرام رادان، مریلا زارعی، هانیه توسلی و با حضور پژمان جمشیدی و هنرمندی مهرداد صدیقیان و شهباز نوشیر بازیگران اصلی این فیلم هستند.یلدا جبلی نيز با سابقه یک دوره حضور در جشنواره فیلم فجر، این بار نیز با فیلم «جمشیدیه» به تهیه‌کنندگی فردین خلعتبری به فجر آمده است. او پیش از این در بخش هنر و تجربه سی‌وسومین دوره جشنواره فیلم فجر برای فیلم «داره صبح میشه» نامزد دریافت جایزه شده بود. «جمشیدیه» دومین فیلم بلند سینمایی یلدا جبلی در فضایی متفاوت و سبکی جدید  نسبت به فیلم قبلي اوست که به یکی از معضلات چالش برانگیز جامعه مي پردازد. سارا بهرامی، حامد کمیلی، پانته‌آ پناهی‌ها، سعید چنگیزیان، ستاره پسیانی و کیومرث پور احمد از جمله بازیگرانی هستند که در این فیلم نقش آفرینی كرده اند.
ردپاي سه کارگردان زن در بخش مستند و فيلم كوتاه
تنها کارگردان زنی که با یک فیلم مستند به جشنواره سی‌وهفتم آمده زينب تبريزي است. «تمام چیزهایی که جایشان خالی است» نام مستند تبریزی است که در بخش فیلم‌های مستند به نمایش درخواهد آمد. او دانش آموخته رشته تدوین از دانشکده سینما و تئاتر ایران است و فعالیت فیلمسازی خود را از اواسط دهه 80 با ساخت فیلم‌های کوتاه و تجربی آغاز کرد. «تمام چیزهایی که جایشان خالی است» اما روایتگر زندگی دو زن به نام‌های مهناز و جمیله است که هردو به سرطان پستان مبتلا بوده‌اند؛ یکی با وجود مبارزه‌ای طولانی از دنیا می‌رود و دیگری بعد از بهبودی کامل، به فعالیت‌های خیریه و آگاهی‌بخشی به بیماران مبتلا مشغول می‌شود. روایت این فیلم از زبان «مهناز» زن درگذشته، بیان می‌شود که در طول فیلم با «جمیله» شخصیت بهبودیافته آشنا می‌شود.در بخش فيلم كوتاه اما،نام دو فيلمساز زن جوياي نام مي درخشد.سوگل رضواني كه امسال با فیلم «رورانس» در سی و پنجمین جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه تهران، حاضر شد و جایزه بهترین کارگردانی را از آن خود کرد، حالا با همين فیلم در سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر حاضر شده است. رضوانی همچنين تهیه‌کنندگی، کارگردانی و نویسندگی آثار متعددی در حوزه فیلم کوتاه را بر عهده داشته است و جوایز گوناگونی را نیز از جشنواره‌های داخلی و خارجی دریافت کرده است.در نهایت فاطمه احمدی را نیز باید به ‌عنوان یکی از جوان‌ترین فیلمسازان زن این دوره از جشنواره معرفی کرد. او نیز در جشنواره فیلم کوتاه تهران با فیلم «دریای تلخ» خوش درخشید. ماریا، زن جوان رومانیایی است که به‌تازگی از همسرش جدا شده و با دختر پنج ساله‌اش تاتیانیا به لندن مهاجرت کرده است. او به دلیلی مجبور شده دروغ بگوید و کودکش را از صاحبکارش که صاحب‌خانه‌اش نیز هست مخفی کند. حال صاحب‌خانه بنا دارد اتاق دیگری را در همان خانه اجاره بدهد. این خلاصه داستانی از «دریای تلخ» احمدی است که در آن آدا کاندسکو، جف میرزا، بل ماری اوکیانا، رغد شار، راس اگان به ایفای نقش می‌پردازند.
دو زن در مسند تهيه كنندگي
در میان سینماگران حاضر در جشنواره دو تهیه‌کننده زن نیز حضور دارند كه زینب تقوایی تهیه‌کننده فیلم «سمفونی نهم» محمدرضا هنرمند يكي از آنهاست.وي كه از دهه 80 وارد تلویزیون شد و فعالیت نمایشی خود را از سال 92 با مجموعه «دودکش» آغاز کرد در سال هاي فعاليت خود سعي كرد  در آثار متفاوتی در مقام تهیه کننده حضورپيدا كند.در خلاصه داستان «سمفوني نهم» آمده است: شاید عاشق شدن آخرین فرصت هرکسی برای آدم بودن است. شما هم موافقید؟ حمید فرخ‌نژاد، ساره بیات، مهرداد صدیقیان، هدی زین العابدین، مارین ون هولک و محمدرضا فروتن در این فیلم بازی می‌کنند.نام ديگر اين فهرست اما ، الهه نوبخت است كه مستند «دلبند» را تهیه کرده است،فيلمي كه یکی از پنج مستند راه یافته به سی و هفتمین جشنواره فیلم فجر است.نوبخت علاوه بر تهیه کننده مستند، از پخش کننده‌های بین‌المللی سینمای ایران است و در این سال‌ها مدیریت بخش میهمانان خارجی و مسئول بخش داوران بین الملل دوره‌های سی و یکم تا سی و سوم جشنواره فیلم فجر، مدیر بین‌الملل ششمین جشنواره بین‌المللی فیلم شهر را در کارنامه خود دارد. وی همچنین در آخرین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم ژنو سوییس به عنوان داور حضور داشته است.مستند «دلبند» به تهيه كنندگي او و كارگرداني ياسر طالبي،  قصه زندگی دشوار اما به دلخواه یک مادر هشتاد و دو ساله تنها به نام فیروزه است که زندگی منحصر به فردی در دل رشته کوه‌های البرز دارد.البته در میان تهیه کنندگان فیلم های کوتاه نیز اسم آزاده شاهمیری به صورت مشترک با سهیل امیرشریفی به عنوان تهیه کننده فیلم کوتاه «گسل» و امیلی پارسونز به عنوان تهیه کننده مشترک با فاطمه احمدی برای «دریای تلخ» به چشم می خورد.
داوري از زاويه ديد سه  زن در دو بخش
در اين دوره از جشنواره نيز به رسم سال هاي قبل ،هفت داور در بخش سوداي سيمرغ فيلم ها را داوري مي كنند كه در ميان آنها نام دو زن بازيگر و فيلمساز به چشم مي خورد.پوران درخشنده کارگردان و ریما رامین‌فر بازیگر، سینماگران زن حاضر در این بخش هستند. همچنین در بخش نگاه نو نیز آیده پناهنده،فيلمساز به داوري آثار خواهد نشست.