بودجه 98 دولتي كه با شعار محيط زيست روي كار آمد تير خلاصي بر تجن از معدود رودهای زنده ایران است. تجن مي‌رود كه به سرنوشت تلخ و غم‌انگيز كارون دچار شود. دوباره پاي دولتي‌ها، نمايندگان مجلس و لابي‌هاي سياسي براي اجراي پروژه‌هاي سدسازي در ميان است. اين روزها بازار رقابت ميان نمایندگان ساری و سمنان برای سدسازی روی سرشاخه‌های رود تجن بسيار داغ است. چندي پيش خبر خروج دستور ساخت سد «فينسك» از دستور كار دولت روي رودخانه تجن موجب خرسندي جامعه محيط زيست ايران شد اما قرار است تلخ‌ترين تراژدي‌ در دولت روحاني رقم بخورد؛ دولت در پیش‌نویس بودجه 98، علاوه‌بر طرح شیرین سازی و انتقال آب دریای کاسپین، تامین اعتبار برای ساخت سه سد روی سرشاخه های رود تجن و یک سد روی سرشاخه‌های رود تالار نیز گنجانده است.

تمامي اين اتفاقات درحالي رخ مي‌دهد كه معاون رييس جمهور، كه بايد مدافع و محافظ محيط زيست ايران باشد، يكي از دوستداران سدسازي در كشور است. «آب، تاريخ هفت هزار ساله ايران‌زمين را به‌مخاطره مي‌اندازد». اين گفته معاون رييس جمهور و رييس سازمان حفاظت محيط زيست كشور است. عيسي كلانتري بيش از ۷۰ درصد مشکلات محیط زیست كشور را مساله آب مي‌داند و اما شايد جالب باشد بدانيد كه با چراغ سبز كلانتري، هم‌اكنون سدسازان به‌جان هيركاني افتاده‌اند و هر روز خبر پروژه‌ جديد سدسازي در شمال ايران به‌گوش مي‌رسد. كلانتري كه پيش‌تر در اظهارنظري سدسازي هم خوب دانسته، هم بد و گفته است:«سدسازي در جای مناسب خوب و در جای نامناسب بد است اما در شمال کشور با سدسازی موافقم». همين جمله كافي بود كه سرنوشت تلخ اروميه، هامون، گاوخوني، بختگان، جازموريان و خوزستان در اين منطقه تكرار شود. چرا كه يكي از دلايل بحران آبي كشور همين تفكر سازه‌اي اشتباه در مديريت منابع آبي است. به‌گفته وزير پيشين نيرو بيش از دو برابر نياز آبي كشور تاكنون سد احداث شده است و اين آمار نشان‌دهنده عمق بحران در مديريت منابع آبي ايران است.

سدسازي در هر نقطه كشور بد است

كلانتري درحالي از سدسازي دفاع تمام قدي انجام داده است كه كارشناسان و فعالان محيط زيست نسبت به ساخت چندين سد در شمال كشور بارها اعتراض كرده‌اند و آبگيري سد شفارود را فاجعه‌اي همانند گتوند براي ايران مي‌دانند. حسين آخاني از استادان برجسته محيط زيست كشور درباره موافقت سدسازي در شمال كشور به «قانون» گفت:« تنها منطقه‌اي كه نبايد سدسازي در آنجا صورت گيرد؛ شمال كشور است. به‌دليل اينكه شمال كشور در طول سال بارندگي رخ مي‌دهد و نيازي به ذخيره آب نيست. بنابراين از طريق روش‌هاي سنتي به‌راحتي‌ مي‌توان آب مورد نياز كشاورزي را تامين كرد. واقعيت اين است كه سدسازي در هر نقطه كشور بد است. اما در برخي شهرها براي تامين نيازهاي شرب شرايط خاصي وجود دارد كه براساس مطالعات دقيق، ارزيابي‌هاي زيست‌محيطي و ارزيابي‌هاي اجتماعي ممكن است تعدادي سد احداث شود و اين مساله اجتناب‌ناپذير است. ولي سدسازي به اين حدي كه در ايران به‌صورت افراطي انجام مي‌شود، اشتباه است و شمال و جنوب كشور نيز از اين مساله مستثنا نيستند. سدي همانند شفارود ضمن اينكه بخش زيادي از جنگل‌ها را از بين مي‌برد، خسارت‌هاي فراواني نيز به پايين‌دست وارد خواهد كرد».

سدسازي خيانتي به كشور است

آخاني با اشاره به پيامد سدسازي در كشور گفت: «كشور در اين اندازه به سدسازي نياز ندارد. كلانتري به‌عنوان فردي كه معتقد است اين نوع بهره‌برداري از آب باعث نابودي تمدن ايران خواهد شد الان ديگر نبايد استثنا قايل شود. سدهايي كه ساخته شده‌اند چندين برابر توان اكولوژيكي كشور بوده‌اند و درحال حاضر نيز بايد به‌طوركامل متوقف شوند. بايد گروه‌هاي كارشناسي را براي برداشتن سدهايي كه خطرناك هستند، تجهيز كنيم. به‌گفته وزير پيشين نيرو، در حقيقت سدهايي كه ما ساخته‌ايم دو برابر آبي است كه مي‌توانيم ذخيره كنيم. يعني از نظر منطقي، ما دو برابر توان ذخيره‌سازي آب در اين كشور سد ساخته‌ايم. ساده‌ترين نتيجه‌گيري اين است كه بايد 50 درصد سدها را تخريب كنيم. موافقت با ساخت سد جديد ديگر توجيهي ندارد و اين خيانتي به كشور است».

روياي سدسازي در تجن

اما اين روزها به‌نظر مي‌آيد سدسازان، سوداي تجن را در سر مي‌پرورانند؛ رودخانه‌اي كه اگر پاي سدسازان به آن باز شود، سرنوشتي همچون كارون را خواهد داشت. چندي پيش ساخت سدي به‌نام «فينسك» روي تجن از دستور كار دولت خارج شد، اتفاق مباركي كه آرامش را به اين رودخانه بازگرداند اما گويا اين آرامش قبل از طوفان بوده است چراكه سدسازان عزم و اراده جدي براي تحقق روياي سدسازي روي تجن دارند. رود تجن از بلندی‌های بیش از 3200 متری البرز سرچشمه می‌گیرد و در مسیر 140 کیلومتری خود به سمت شمال از کوه‌های البرز و میانه جنگل‌های هیرکانی می‌گذرد و پس از ورود به جلگه ساری، از شرق این شهر و در نقطه ارتفاعی -25 متری به دریای خزر می‌ریزد. 6 شاخه اصلیِ سپیدرود، رود گلخواران، شیرین رود، لنگرود، گرماب‌رود و زارم رود که از بارش بر روی بیش از چهار هزار کیلومتر مربع از جنگل‌ها به وجود آمده‌اند به یکدیگر می‌پیوندند و رود خروشان تجن را شکل می‌دهند. در این میان زارم رود نزدیک‌ترین شاخه آبی تجن به دریای خزر و سپیدرود که از بلندی‌های فینسک و تلاجیم سرچشمه می‌گیرد، دورترین شاخه آبی به دریای خزر هستند.

جولان مافیای سدسازی در شمال

محمد درویش، فعال محیط زیست، معتقد است اگر ابزاری به نام سدسازی در اختیار مدیران کشور وجود نداشت، شاید خیلی زودتر به سراغ انرژی‌های خورشیدی و بادی می‌رفتیم و تن به گسترش نیروهای حرارتی برای تامین آب و یا استقرار نیروگاه‌های برق‌آبی نمی‌دادیم. در نتیجه صدها هکتار از جنگل‌های‌مان در بالا دست دریاچه سدها، قربانی نمی‌شدند و در پایین دست هم تالاب‌های زیادی نابود نمی‌شدند و حتی خود سدها فرآیند دزدی آب را تسهیل نمی‌کردند. اودر گفت‌وگو با «قانون» با اشاره به اينكه در کشوری که به طور متوسط، تبخیرش دو مترمکعب است و انباشت آب می‌تواند به هدررفت بیشتر آب کمک کند، گفت:«به نظر می‌رسد که باید همه کمک کنند که این تجربه تلخ دوباره در شمال کشور تکرار نشود. شمال کشور برخوردار از یک سد طبیعی بسیار مهم است که به تنهایی می‌تواند دست کم به اندازه نیمی از سدهای کشور آب ذخیره کند. چرا ما این درختان و رویش‌گاه‌های ارزشمند را نابود می‌کنیم؟ مثل اتفاقی که الان در گیلان و مازندران و در حوالی سد شفارود در حال رخ دادن است. ما مدام و پیوسته در حال شنیدن خبرهایی هستیم مبنی بر ساخت سدهای جدید. در واقع مافیای سدسازی در کشور ما که دیگر هیچ رود دره‌ای در مناطق مرکزی و جنوبی برایش باقی نمانده که سد بسازد، حالا هجوم آورده به شمال کشور تا اندک رودخانه‌هایی که هنوز وجود و حیات دارند را حیز انتفاع ساقط کنند. بلایی که بر سر مردم خرمشهر و آبادان آمد از این منطق پیروی می‌کرد که ما نباید اجازه دهیم آب شیرین وارد عرصه‌های شور شده و نابود شود اما حالا همین مساله یک بحران اجتماعی ایجاد کرده است، اتفاقا ما باید اجازه دهیم حیات طبیعی رودخانه‌ها مثل سابق تداوم پیدا کند و این حیات طبیعی است که می‌تواند کیفیت پایدار برای زندگی مردم به وجود بیاورد».

هيركاني قرباني سدسازي

درويش با تاكيد بر اينكه در شفارود هنوز درگیری برای آبگیری آن وجود دارد و دیگری سد هراز است در نزدیکی آمل که در حال ساخته شدن است و تخریب‌های بسیاری را هم داشته، عنوان كرد: «آبگیری این سد هم با مشکلاتی مواجه شده چون احتمال مخلوط شدن با شیرآبه‌های زباله وجود دارد و همین مساله روند آبگیری سد را مشکل موجه كرده است. البته نزدیک به 30 سد دیگر در مناطق شمال کشور در حال ساخته شدن هستند و یا در مرحله مطالعه قرار دارند.یکی از مشکلات مهمی که وجود دارد این است که ارزشمندترین رویشگاه‌های کشورمان در شمال وجود دارد که درواقع دیرینه‌ترین رویشگاه‌های جنگلی دنیا هم هست و واقعا با هیچ رویشگاهی نه تنها در ایران بلکه در تمام دنیا، قابل رقابت نیست كه ما به راحتی داریم برای خریدن شکلات الماس می‌پردازیم و این یک نابخردی شگفت‌انگیز و غیر قابل بخشش است. نسل‌های آینده واقعا ما را بابت چنین خطاهایی نخواهند بخشید».

سدهاي نابودگر در راه شمال

در حالی که بر اساس آمارهای رسمی وزارت نیرو، حجم آب های مازندران کم شده و این استان به شدت با کمبود منابع آبی روبه روست در پیش نویس بودجه 98، علاوه بر طرح شیرین سازی وانتقال آب دریای کاسپین، تامین اعتبار برای ساخت دست کم سه سد روی سرشاخه های رود تجن و یک سد روی سرشاخه‌های رود تالار نیز گنجانده شده است. به گزارش اسكان نيوز، به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای مازندران، در آمار ۱۱ ساله ۶۰۰ میلیون مترمکعب از حجم آب‌های مازندران کم شده است. حال اگر قرار باشد در بالادست رودهای تجن و تالار سدسازی شود قطعا این کاهش حجم آب در استان فوق تشدید شده و علاوه بر بروز مشکلات عدیده در حوزه کشاورزی و محیط زیست، کمبود شدید آب شرب را نیز به دنبال خواهد داشت و زمینه ساز بروز تنش‌های امنیتی و اجتماعی نیز خواهد شد.

ردیف يك جدول 19، مطالعه و ساخت «سدمخزنی فینسک» جهت انتقال آب سرشاخه های تجن به سمنان؛ ردیف 215 جدول 20، مطالعه و ساخت «سد مخزنی کسیلیان» روی سرشاخه های رود تالار جهت انتقال آب سرشاخه های این رود به سمنان؛ ردیف 255 جدول 20، مطالعه و ساخت «سد مخزنی چرگت» روی سرشاخه های تجن و همچنین ردیف 267 جدول 20، مطالعه و ساخت «سد خاکی چاشم» و انتقال آب آن به سمنان. علاوه بر این ها، «سد زارم رود» نیز بر روی یکی دیگر از سرشاخه های تجن ردیف بودجه اختصاصی دریافت کرده است.

در حالي‌كه کارشناسان می‌گویند که رقابت بین نمایندگان ساری و سمنان برای سدسازی روی سرشاخه های رود تجن، یقینا موجب تکرار فاجعه کارون و دشت خوزستان در جلگه شرقی مازندران خواهد شد. چرا که وضعیت مازندران از نظر آب، به شدت در حال بحرانی شدن است و آمارهای نگران کننده ای در این راستا ثبت شده است.

بر همین اساس شهروندان استان مازندران از نمایندگان خود در مجلس شورای اسلامی انتظار دارند که اگر به مصاحبه های مطبوعاتی و نطق های خود در مجلس در دفاع از دریای کاسپین(خزر)  اعتقاد دارند، باید هر چه زودتر برای تهیه و تصویب «طرح ممنوعیت سدسازی و انتقال آب بین حوضه ای» در سراسر کشور اقدام کنند.